’t Wordt tijd dat ik de leiding neem

Rolf Mulder

 

't Wordt tijd dat ik de leiding neem 

 

“Olivier B. Bommel en de kunst van het leidinggeven”

 

Wéér een boek over leidinggeven?

 

Het antwoord luidt: Ja! Daarom heb ik nu dit boek in handen …

 

Hoe legt Rolf Mulder het verband tussen heer Olivier B. Bommel en leidinggeven?

 

Op welke wijze identificeert hij het ‘unieke leiderschaps-DNA’ van Bommel met bijvoorbeeld presidenten Obama, Trump en Biden?

 

 “Leiderschap is eerst en vooral een kwestie van de vreemde neiging om de leiding te willen nemen …”

 

De 1^e uitgave verscheen in 2011 bij Koninklijke Van Gorcum Assen en de 2^e, herziene; geactualiseerde en uitgebreidere druk in 2021 bij Boom Uitgevers Amsterdam.

 

Ik nodig je uit om verder te lezen …

 

Voorwoord herziene druk

 

Rolf Mulder: Meer dan tien jaar na de eerste verschijning van dit boekje, is het tijd voor een (uitgebreidere) heruitgave. Hij sprak hierover met een jongere collega en die vroeg: “Wie is eigenlijk die Bommel (ook: heer Bommel of Ollie). Op dat moment realiseerde hij zich ineens dat al twee generaties Olivier B. Bommel nauwelijks kennen.

 

Rolf vertelde hem dat Bommel een stripfiguur is in de vorm van een snoeverige beer, die doet alsof hij van adel is en in zijn avonturen voortdurend gered moet worden door een slimme poes (Tom Poes).

 

“Bommel is zo complex dat we ons al snel in hem vergissen. Zo zullen bijvoorbeeld weinigen in hem een groot leider herkennen, wat het thema is van dit boekje. Dus … Laat je verrassen: schort je eigen opvattingen over leiderschap tijdelijk op en go with the flow …”

 

Inleiding

 

In zijn inleiding benoemt Rolf Mulder het één-na-laatste verhaal van Toonder: Het Bommel Verschiet, een bijzonder verhaal waarin een angstaanjagend toekomstbeeld wordt geschetst. Hij noemt dat een soort ‘The Matrix-achtige toestanden.’

 

Ogenschijnlijk gaat dat volgens hem over een hightech utopische stad die zich keert tegen haar uitvinders, maar hij voegt daar nog een ander, verborgen, thema aan toe. Volgens hem zou je dat ook kunnen lezen als een zoektocht naar wat leiderschap is en wat niet. Hij nodigt je uit om – al is het maar voor even – mee te gaan in zijn bespiegelingen.

 

Niets is wat het lijkt te zijn. Maar soms ook wel …

 

 

Deel 1: Chronische stempeldrang

 

“Oho, riep heer Bommel, alle schroom opzijzettend. ‘Niets gaat vanzelf. Alles moet geleid worden. Volg me; we gaan de controle in deze toren overnemen.” (uit: Het einde van eindeloos, 1986)

 

De opmerkelijke handelwijze in ‘Het Bommel-verschiet’ vormt de basis van zijn gedachte–experiment over leiderschap. Bommel heeft een aantal bijzonder markante trekjes die hem vanuit managementoogpunt zo uitermate interessant maken.

 

Een van zijn meest dominante trekken is toch wel zijn ‘chronische stempeldrang’ : Olivier B. Bommel wil graag op elke situatie zijn stempel drukken.

 

Bommel heeft namelijk voortdurend de onbedwingbare neiging om de leiding te willen nemen en zijn wil op anderen te leggen. Een indringend heerschap en iemand die zich geroepen voelt om de zaken naar zijn hand te zetten. Met name als het volgens hem een janboel wordt.

 

Hij gelooft tot diep in zijn grofstoffelijke berenbotten in leiderschap. In zijn ruime denkraam is leiderschap een absolute voorwaarde om de zaken te laten lopen zoals ze zouden moeten lopen: Bommel gelooft vooral dat hijzelf hiervoor de aangewezen persoon is. Dat is volgens Rolf dus iemand met een chronische stempeldrang: steeds opnieuw wil hij de leiding nemen. Hij voegt daar fijntjes aan toe dat leiding nemen nog wat anders is dan leidinggeven …

 

En wat is dan de rol / positie van Tom Poes?

 

Deze wil om de dingen naar je hand te zetten komt volgens Rolf heel weinig aan de orde in de moderne leiderschapstheorieën. Die hebben het vooral over competenties, capaciteiten, vaardigheden, enzovoort en voornamelijk over wat je allemaal moet kunnen om doeltreffend te kunnen leidinggeven. Zonder twijfel heel erg belangrijk, maar volgens hem laat onze Bommel ons zien dat leiderschap eerst en vooral een kwestie is van wíllen. De leiding wíllen nemen.

 

Wat onderscheidt leiders ten principale van niet-leiders? Volgens hem is dat dus niet een kwestie van capaciteiten, competenties en vaardigheden, maar vooral van het wel of niet last hebben van een chronische stempeldrang.

 

Er lopen onnoemelijk veel mensen rond die goed in staat zouden zijn tot leidinggeven, maar die dit niet willen.

 

Zo zijn er ook heel veel mensen die nauwelijks over leiderschapscapaciteiten beschikken en die toch leidinggeven, vanwege de rare innerlijke neiging om die leiding te willen nemen.

 

En dan is er ook nog een groep ‘leidinggevers’ die wel leidinggevende zijn, maar in wezen helemaal niet de leiding willen nemen. Zij zijn om de verkeerde motieven leider geworden.

 

 

Waar het om draait, is dat het een heel rare en afwijkende neiging is, die constante drang om je stempel te zetten op situaties. Tegennatuurlijk. Onlogisch. Zonderling. Irrationeel. Misschien wel pathologisch? Wie wil er nu in vredesnaam de leiding nemen?

 

Normale mensen weten dat je dan continu onaangenaam verrast wordt door alle mogelijke combinaties van trammelant, gelazer, gepruts en gedoe …

 

Normale mensen kiezen voor ‘leven en laten leven,’ …

 

Waarom er dan toch lieden zijn die voortdurend de leiding willen nemen, is een groot mysterie. Waarschijnlijk is er iets misgegaan in de jonge jeugdjaren, is er sprake van een storing in de hormoonhuishouding of wellicht een genetisch defect. Een aantal wetenschappers zijn bijvoorbeeld van mening dat stempeldrang een vorm van compensatiegedrag is, gebaseerd op vroegere gevoelens van onmacht en zwakte. De wetenschap heeft echter nog geen eensluidend antwoord op dit rare verschijnsel.

 

Tot die tijd kunnen we alleen maar constateren dat leiderschap, volgens Rolf Mulder, eerst en vooral een kwestie is van een of andere vreemde drive om de leiding te willen nemen. En deze constatering kan best wel eens een nieuw licht werpen op de praktijk van de selectie, benoeming, beoordeling en beloning van leidinggeven en managers. Misschien moeten we wel ophouden met assessments, competentiemanagement, vaardigheidscursussen en persoonlijke ontwikkelingsplannen. Dat zijn immers allemaal zaken die gericht zijn op het ‘kunnen leidinggeven.’ Belangrijk, maar minder belangrijk dan het ‘de leiding willen nemen’.

 

Deel 2 : Incompetentie

 

Wat is die veelbetekenende blik van Tom Poes toen Ollie B. Bommel weer eens een oprisping van stempeldrang had? Tom Poes weet als geen ander dat onze heer nogal bijzondere karaktertrekken bezit.

 

Is Bommel wel een leider? In tegenstelling tot wat wij allen toch verwachten van een leider is onze heer in netelige situaties namelijk heel snel van slag, volstrekt hulpeloos en ontbreekt het hem aan enige vorm van probleemoplossend vermogen. Bommel is echt een ramp als het even wat tegenzit.

 

Dit lijkt dus absoluut niet op een leider. Diep in onze genen zit een archetypische behoefte aan helden, voorvechters en wegbereiders die ons pad effenen richting de toekomst. Met andere woorden: wij willen Obama’s: Yes, we can!

 

Barack Obama is de norm en Ollie B. Bommel is uit. Doet niet meer mee.

 

 

Einde verhaal? Niets is wat het lijkt! Rolf neemt je verder mee in zijn gedachte-experiment (voor zolang het duurt). Want – zo betoogt hij – wat is er aan de hand? Heer Bommel in zijn geblokte jas heeft wel een heel uniek en zeldzaam talent (daarom keek Tom Poes dus zo veelbetekenend). Zijn gebrek aan vertrouwen in zijn eigen probleemoplossend vermogen deed hij namelijk op ongeëvenaarde wijze te combineren en te compenseren met een volstrekt vertrouwen in zijn ‘hulptroepen.’

 

Als Bommel zich weer eens in een lastig parket bevindt, kan hij het niet laten om in woorden het heft in eigen handen te nemen maar hij weet echt niet hoe het verder moet en zet dus minzaam en subtiel Tom Poes aan het werk.

 

Hier is dus duidelijk een ‘stempelende’ leider in actie met heel weinig vertrouwen in zijn eigen kunnen; dus verwacht hij alles van zijn teamgenoten. En dat is nog zachtjes uitgedrukt ...

 

Als je door zijn ‘grote muil, klein hartje’ heen kijkt, ontdek je dat je (af en toe) te maken hebt met een drammerige, niets en niemand ontziende, veeleisende en straffere heerser. Vanuit een heilig geloof in zijn troubleshooters schuwt hij het overvragen van zijn helpers niet.

 

De essentie daarvan is dat Bommel geen rekening houdt met het willen en kunnen van zijn mensen. En daarin wijkt hij af van zo’n beetje alle geldende theorieën en ideologieën op het gebied van leidinggeven en management.

 

Bommel kijkt dus niet of zij iets kunnen of willen: hij verwacht gewoon van hen dat ze het doen. En, in strijd met alle opvattingen over leiderschap, doen ze het ook gewoon. Geen gemekker over niet kunnen of willen …

 

Wat is dan het geheim van Bommel’s succes? Hoe krijgt een incompetent iemand, die steeds baasje wil spelen en die voortdurend onmogelijke opdracht geven, het toch voor elkaar dat zijn team zich altijd vorm uitslooft?

 

Heel simpel: Bommel roept met zijn gedrag en houding de Moeder van alle Reflexen bij anderen op. Deze reflex der reflexen vormt het fundament van alle vormen van menselijke samenwerking. Die is heel eenvoudig en voor iedereen verifieerbaar: hulpeloosheid en incompetentie roepen veelal de oer neiging tot willen helpen op. Iedereen gaat meestal als een speer om een ander te helpen.

 

Die reflex is de magie van Bommels leiderschap. Zijn gebrek aan vertrouwen in zijn eigen kunnen en zijn mateloze vertrouwen in het kunnen van zijn team vormen de prikkel tot de ‘willen helpen- reflex. Doeltreffend?

 

Dit is de essentie van leiderschap: namelijk het vermogen om medewerking, motivatie en betrokkenheid op te roepen. De vraag is: klopt dat wel?

 

Deel 3 : De heilige graal  

 

Het is een feit dat leidinggeven een verdraaid lastig en ingewikkeld beroep is. Er zijn - volgens Rolf - echt wel heel wat eenvoudiger manieren om je brood te verdienen.

 

Wat is dan de meest simpele definitie van leidinggeven? Leidinggeven = met en via medewerkersresultaten behalen. Daarmee is direct ook de complexiteit van leiderschap helder, namelijk de factor ‘met en via de medewerkers.’ De X-factor in het leidinggeven.

 

Hoe complex is die X-factor dan eigenlijk? Er schijnen meer dan 300 definities over leiderschap in omloop te zijn en als je op Google zoekt naar ‘leiderschap’ krijg je 4.220.000 hits en bij ‘management’ 3.860.000.000.

 

Marktonderzoeksbureau Gallup deed grootschalig en internationaal onderzoek naar de motivatie en betrokkenheid van werknemers in diverse landen en kwam tot schokkende resultaten.

 

De groep ‘betrokken’ medewerkers is gemotiveerd en bevlogen; zij voelen zich betrokken bij hun werk en zijn initiatiefrijk.

 

De groep ‘niet-betrokkenen’ doet zijn plicht, maar daar houdt het ook mee op. Eigenlijk zijn ze afgehaakt. Ze draaien hun uren, maar maken verder weinig van hun werk.

 

Als laatste is er de groep ‘volledig afgehaakt.’ Zij zijn lijfelijk aanwezig, maar mentaal afwezig. Ze zijn ontevreden met hun werk(situatie) en trekken collega’s daarin mee. Ze ondermijnen wat anderen opbouwen.

 

De conclusie lijkt daardoor dat leidinggevende in de praktijk de klus moeten klaren met minder dan de helft menskracht. Bommel heeft daar echter compleet lak aan. Hij kent de X-factor: hij schakelt namelijk de Moeder van alle reflexen in en iedereen gaat als een speer.

 

Is dat het complete verhaal? Er zit namelijk een dark side aan … De duistere kant van deze ‘hulpeloosheid -> willen helpen-’reflex is dat voortdurend vertoon van hulpeloosheid en afhankelijkheid tot gevolg heeft dat men zo iemand nauwelijks meer serieus zal nemen. Zodra je je als slachtoffer gedraagt, word je ook zo behandeld. Een baas die alleen maar ‘help!’ Kan roepen, zal al heel snel niet meer als baas geaccepteerd worden.

 

Hoe zit dat bij Bommel? Die heeft echter het ongeëvenaarde talent om die helpreflex voortdurend bij anderen in gang te houden zonder in deze valkuilen te vallen. Hij heeft geen last van afhankelijkheid en volgzaamheid en wordt wel degelijk serieus genomen. En dat komt omdat hij die andere schitterende eigenschap heeft die het verschil maakt tussen leiders en niet-leiders: chronische stempeldrang! Rolf vat dat kort samen: de combi incompetentie en stempeldrang houdt de Moeder van alle Reflexen continu aan de gang.

 

Bommel staat dus boven de normale psychologie. In zijn denkraam jongleert hij op onnavolgbare wijze met allerlei motieven en neigingen die elkaar normaliter uitsluiten, maar hij blijft op de een of andere wijze toch overeind en in evenwicht.

 

Daarmee is hij echt een afwijking op het algemeen menselijk patroon. Een anomalie. Misschien wel een psychopathologie. Niks mis mee: misschien kunnen we zelfs wat van hem leren (en dat is wel heel erg eufemistisch uitgedrukt, want hier hebben we inmiddels toch een belangrijk gedeelte van Olivier B. Bommels leiderschaps-DNA ontrafeld en geopenbaard!

 

Het magische geheim achter zijn overmoedige leiderschapskwaliteiten. ‘Ik wist niet dat ik het in mij had!,’ zou hij vermoedelijk opmerken (eerst wat verbaasd, maar daarna al snel zichzelf bewonderend).

 

Wat kunnen we hier dan mee? Kan het Bommel-DNA overgeplant worden naar andere leiders? Het antwoord is: ja. Veel leidinggevenden kunnen ‘the magic touche of Bumble’ integreren in hun eigen leiderschapsstijl en met evenveel resultaat.

 

So far, so good?

 

Deel 4: Leiderschap en Bommel?

 

Olivier B. Bommel als leider? Het blijft (mild uitgedrukt) een wat schurende combinatie. Bommel is een toch lichtelijk chaotisch, onhandig, teerhartig en egocentrisch typetje dat constant door anderen gered moet worden uit benarde situaties. Niet direct het schoolvoorbeeld van een echte leider. Veel meer een lijder.

 

Niets is echter wat het lijkt te zijn. Maar soms wel. Soms lijkt iets op iets, wat het dan ook is. Meestal is het echter verdraaide lastig om het verschil te zien. Met name als het verschil heel klein is. Of juist heel groot lijkt te zijn. Met andere woorden: wij beoordelen Bommel echt verkeerd en veelal te lichtzinnig:

 

‘… Men denkt weleens, dat ik een oppervlakkig leven leid. Ikzelf ook trouwens. Maar men vergist zich; dat zal ik ze laten inzien.’

 

Wat is dan een goede leider? Als we nu eens alle wolligheden, gemoraliseer, academisch gezever en goeroeprietpraat rondom het verschijnsel leiderschap schrappen en proberen de kern te pakken, dan blijft er iets heel eenvoudigs over. Leiderschap is doelstellingen realiseren met en via je mensen / medewerkers / team.

 

En we kunnen er niet langer omheen: Bommel is een echte leider. En meer dan dat. Wat Rolf Mulder betreft hoort hij thuis in het rijtje van grote leiders: Churchill, Gandhi, Mandela tot en met Obama. Waarom? Omdat Bumble’s magic touch met minimale inspanning een mega-impact kan hebben op de manier waarop leidinggevende op de aardkloot leidinggeven. En dat is niet mis!

 

 

Deel 5 : Een Bommel in een raffinaderij  

 

In dit hoofdstuk beschrijft Rolf Mulder een interview met een zeer gerenommeerd topmanager uit de olie-industrie. Een journalist onderzoekt het geheim van MacGregor, de manager van een van de grootste olieraffinaderijen in de VS.

 

Wat is de essentie uit het interview? Een leider aan het werk die zichzelf in essentie incompetent verklaart met behoud van een indringende stempeldrang, die onvoorwaardelijk gelooft in het probleemoplossend vermogen van zijn mensen. De conclusie van Rolf Mulder is: kijk door die kolderieke stripvorm van Toonder heen. Overwin je aarzeling.

 

Deel 6 : Angst en hoop: Doe de Bommel-bypass

 

Wat is de barrière tussen aan de ene kant overtuigd zijn en de andere kant er ook daadwerkelijk naar handelen? En die barrière is … Angst!

 

Volgens Rolf zijn er managers en leidinggevenden die, net als jij en ik, ook vol met allerlei angsten zitten. Niets is mensen vreemd. Waar zijn zij dan bang voor?

 

Uiteraard voor alle dingen waar andere mensen ook bang voor zijn. Maar er zijn ook een aantal specifieke fear factors: 1. Het angstgevoel geen controle meer te hebben over de gang van zaken en, daarmee samenhangend, 2. De vrees dat anderen hen als leidinggevende incompetent vinden.

 

Dat angstcomplex (en met name de oer angst om incompetent te worden gevonden), is de grootste barrière die moet worden genomen als iemand Olivier B. Bommels leiderschapsprincipes zou willen overnemen.

 

Dat hoeft absoluut niet op de dramatische wijze waarop Bommel dit doet, maar het moet voor de teamleden wel helder zijn. Niet verborgen. Niet versluierd. Niet verpakt in afleidende boodschappen. Niet verexcuserend. Niet verwijtend naar omstandigheden of anderen. Dat heeft alleen maar averechtse effecten.

 

‘Ik kan, durf, mag, weet, begrijp dit niet’ zijn echte toverwoorden! Zij zette een proces in werking van hulp, medewerking, betrokkenheid en motivatie. Dit is the magic touch of Bumble! Hoe paradoxaal het ook lijkt, misschien is het durven erkennen van de eigen incompetentie wel de echte competentie van een Leider.

 

 

Dus: neem die angstbarrière en doe de Bommel-bypass!

 

 

 

Wat schrijft Rolf Mulder verder over Noblesse oblige?

 

Wat hebben we tot op heden ontdekt in Ollies leiderschapsstijl?

 

Wat is de missing link?

 

Is Bommel een Geroepene? Een Uitverkorene? Een Zich Tot Iets Verplichtende? Een Gedrevene? En zo ja, Gedreven door wat?

 

En wat is dan uiteindelijk het verschil tussen een leider en een Leider?

 

En wat is Bommel zonder Tom Poes?

 

Is Bommel een Leider?

 

 

Onderzoek dit zelf als je het boek leest …

 

 Inhoud

 

De cover bevat een indringend portret van Ollie B. Bommel op een gele achtergrond en met een duidelijke titel en ondertitel. ’t Wordt tijd dat ik de leiding neem’ omvat een Inhoudsopgave {p 5}; Voorwoord bij de herziene druk {p 7}; Inleiding {p 9}; Deel 1: Chronische stempeldrang {p 11}; Deel 2: Incompetentie {p 19}; Deel 3: De heilige graal {p 29}; Deel 4: Leiderschap en Bommel? {p 35}; Deel 5: Een Bommel in een raffinaderij {p 39}; Deel 6: Angst en hoop: doe de Bommel-bypass {p 43}; Deel 7: Noblesse oblige {p 49}; Deel 8: Waarom er zo weinig Tom Poesen zijn {p 59}; Deel 9: Tempur tantrum {p 63}; Deel 10: Wat we misschien van een beer kunnen leren … {p 71}; Deel 11: Stap uit het schema {p 75}; 3 bijlagen {Het verschiet; Lijstjes leiderschapscompetenties en De Bommel-test}; Bronnen {p 95} en Over de auteur {p 96}.

 

Mijn conclusie

 

 

Tja, leidinggeven … Ik ben het met Rolf eens dat er veel (bekwame) mensen zijn die goed in staat zouden zijn tot leidinggeven en die dat niet willen.

 

Ik ben het ook met hem eens dat er heel veel mensen zijn die nauwelijks over leiderschapskwaliteiten beschikken en die toch leidinggeven.

 

En ook dat er een groep ‘leidinggevers’ is die wel leidinggevende zijn en die in wezen helemaal niet de leiding willen nemen.

 

Wat maakt dan een leider een Leider?

 

Leidinggeven is een ‘Art.’

 

In mijn carrière was ik een lange periode eerst Assistant Manager en later Manager / Directeur HRM. Terugkijkend en reflecterend op die periode zie ik mensen die mij inspireerden en die mij die ‘Art’ – overigens met vallen en opstaan – leerden.

 

Ik denk dan aan mensen als Gerrit Hanekamp, Rudy Everaert, Wim Dees. Mensen die die ‘Art’ beheersten en vaardig waren én die ook op sommige punten zichzelf incompetent verklaarden.

 

Dat was de basis waarop ik mijn vaardigheden leerde en steeds meer een professional werd, totdat er een punt kwam dat ‘het’ mij steeds meer ging tegenstaan.

 

Ellenlange vergaderingen waar ik ook veel ‘Bokito’s’ tegenkwam met een behoorlijke stempeldrang. Mensen die zich – koste wat kost – wilden laten gelden, no matter what … en ogenschijnlijk blind waren voor de gevolgen van hun acties.

 

Voor mij was dat uiteindelijk de reden dat ik dat niet langer wilde én reden om mij te specialiseren in dat wat ik nu doe.

 

Daarbij is voor mij de ‘menselijke maat’ leidend; iets dat ik altijd nastreef en nastreefde.

 

Voor mij is dit boek een eye-opener om op een andere manier naar ‘leidinggeven’ te kijken.

 

Een waardevol boek voor mensen die leidinggevende zijn; dat willen worden óf dat juist niet …

 

Waardering: 5 uit 5.

 

Van Harte Aanbevolen!

 

't Wordt tijd dat ik de leiding neem

“Olivier B. Bommel en de kunst van het leidinggeven”

Rolf Mulder

ISBN: 978 90 244 4413 7 - 2e druk 2021

Uitgegeven door Boom Uitgevers Amsterdam

 

 

© Cees van der Boom 

 

Trotse pa van Joanne, Sietske & Irene

 

Geregistreerd Arbeidsdeskundige RAD {SRA} | Gecertificeerd Arbeidsdeskundige CERT-AD {DNV-GL} | Life-Coach voor mensen met kanker | Re-integratiedeskundige | Geregistreerd Coach {NOBCO} | Geregistreerd Loopbaanprofessional & Outplacementbegeleider RL {NOLOC} | Bedrijfsmaatschappelijk werker | Jobcoach | MCI Mastercoach | Storyteller | Spreker | Recensent | Reiki Master | Psychiatrisch Verpleegkundige

 

Bewerking cover: Remko van Rijthoven ~ Vormzinnig

 

Meer recensies en storytelling op mijn website

 

Auteursrecht © Cees van der Boom

Overname van {delen van} deze publicatie is

uitsluitend mogelijk met uitdrukkelijke toestemming